اندیکاسیون اهدا
روش های جایگزین در درمان ناباروری (کلینیک اهداء)
با توجه به این مهم که در گروهی از زوجین تنها راه داشتن فرزند سالم استفاده از جنین اهدایی میباشد برای پاسخگویی به نیاز این دسته از زوج‌ها، کلینیک اهداء به‌صورت متمرکز در این زمینه فعالیت میکند.
اصول مهم در کلینیک اهداء شامل: برخورداری اهداکننده از سلامت متعارف عمومی، تشابه خصوصیات ظاهری (فنوتیپی) اهداکننده و دریافت کننده و محرمانه ماندن هویت اهدا کننده از دریافت کننده از موارد مورد توجه است.
همچنین، به دیدگاه‌های زوج دریافت کننده در زمینۀ خصوصیات فرهنگی و اعتقادی اهدا کننده نیز بسیار توجه می‌شود. کلینیک اهداء پس از احراز ضرورت درمان به روش جایگزین (اهدا) و با رعایت حداقل شاخص‌های ضروری در انتخاب اهدا کنندگان و دریافت کنندگان، نسبت به ارزیابی، پذیرش یا رد درمان دریافت کننده و اهدا کننده اقدام میکند.
در روند اهدا، مشاوره‌ها و توصیه‌های تخصصی در رشته‌های مختلف زنان و زایمان، جنین شناسی، آندرولوژی، داخلی، غدد، عفونی، ژنتیک، روانپزشکی، حقوق و پزشکی اجتماعی در تصمیم گیری نسبت به پذیرش، رد و یا چگونگی درمان در نظر گرفته می‌شود.
چه کسانی کاندید دریافت خدمات اهدا (تخمک جنین، اسپرم، رحم) هستند
بسیاری از زنان با مشکل ناباروری و عدم داشتن تخمک با داشتن مشکلات زیر کاندید دریافت تخمک اهدایی هستند:
خانم‌های مبتلا به هایپرگنادوتروپی، مبتلایان به نارسایی زودرس تخمدان‌ها، کسانی که سابقۀ جراحی اووفورکتومی (خارج کردن تخمدان‌ها) یا سابقۀ درمان به روش شیمی درمانی یا پرتودرمانی، سندرم ترنر دارند، موارد پاسخ ندادن تخمدان‌ها به تحریک تخمک گذاری و یا وجود علائم قطعی ذخیرۀ پایین تخمدان، سقط مکرر غیر قابل درمان و شکست مکرر روش‌های باروری لقاح خارج رحمی (خانم‌هایی که در سیکل‌های کمک باروری (ART) قبلی حداقل سه بار ناموفق بوده‌اند، یا تخمک و رویان (جنین) آن‌ها کیفیت خوبی نداشته است)
بیماری ژنتیکی که ازطریق زن به فرزندش قابل انتقال است و با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی در دسترس مانند PGD و PND و … قابل شناسایی و درمان نیست و فرد به استفاده از درمان‌های جایگزین تمایل دارد.
ناباروری در سن بالا: هر گاه زوجه بیش از 40 سال تمام سن داشته باشد.
“اهدای تخمک، شامل تهیه و جمع آوری تخمک از زن اهدا کننده، باروری آن در آزمایشگاه با اسپرم شوهر گیرنده تخمک و انتقال رویان یا جنین‌های حاصل به رحم گیرنده (زوج نابارور) است.
اهدای رویان (جنین): بسیاری از زوجین محروم از داشتن فرزند با داشتن مشکلاتی از قبیل نداشتن گامت (تخمک/ اسپرم) و یا ممکن نبودن باروری تخمک‌ها و یا نداشتن رویان (جنین) سالم، ناچار به استفاده از گامت و در غیر این صورت رویان (جنین) اهدایی‌اند. در این روش رویان (جنین) در رحم زن گیرندۀ نابارور رشد میکند روشی که امروزه در مراکز درمان ناباروری برای تشکیل رویان (جنین) انجام می‌شود، لقاح اسپرم شسته شدۀ همسر در محیط آزمایشگاهی و تلقیح آن با روش تزریق میکروسکوپیicsi به درون تخمک‌های حاصل از پانکچر واژینال تخمدان است.
این کار پس از تحریک تخمک گذاری با استفاده از داروهای هورمونی و درمان‌های کمک باروری انجام می‌شود. معمولاً تحریک تخمک گذاری به گرفتن تخمک‌های متعدد و در نتیجه، تشکیل رویان‌های (جنین‌ها) بیش از حد نیاز زوجین منجر می‌گردد. به این ترتیب، امکان استفاده از رویان‌های (جنین‌ها) مازاد بر نیاز زوجین برای آن دسته از زوج‌هایی فراهم می‌شود که درمان ناباروری آن‌ها با هیچ روش دیگری امکان‌پذیر نیست.
در این گونه موارد، اهدای رویان (جنین) باید با موافقت و رضایت کتبی زوجین اهداکننده، پس از ارزیابی سلامت آن‌ها در مراکز مجاز تخصصی درمان ناباروری و به صورت کاملاً محرمانه انجام شود. در مواردی نیز زوجین اهدا کننده رویان (جنین) فقط به قصد اهدا به مراکز مجاز مراجعه می‌کنند.
با در نظر گرفتن این موضوع که در تشکیل رویان (جنین) حاصل، افراد دیگری به عنوان اهدا کننده رویان (جنین) دخیل‌اند، لزوم مشاورۀ حقوقی، گرفتن رضایت آگاهانه، بررسی و ارزیابی دقیق سلامت اهدا کنندگان و دریافت کنندگان و نیز احراز ضرورت ارائۀ درمان به دریافت کنندگان پیش از اقدام به درمان اهمیت می‌یابد.
مشاوره و ارزیابی اولیۀ اهدا کننده: پذیرش اهدا کننده، اعم از اهدا کنندگان رویان (جنین) یا تخمک، با توجه به قوانین و راهنماهای اخلاقی انجام می‌شود. در این مشاوره که ترجیحاً توسط متخصص پزشکی اجتماعی و در یک یا چند جلسه انجام می‌شود، ضمن آشنایی اولیه با اهدا کنندگان، مسائلی از قبیل رضایت کامل اهدا کننده و همسر او (درصورت تأهل)، انگیزۀ آنان، ثبات در تصمیم گیری، سوابق کیفری، سطح تحصیلی و چگونگی روابط زوجین با یکدیگر بررسی می‌شود.
با توجه به شخصی بودن مسایل شرعی و فقهی و به دلیل وجود تفاوت نظرات مراجع عظام تقلید در روش‌های کلینیک اهداء، بر آگاهی زوجین از فتاوی مرجع تقلیدشان تأکید می‌شود و عدم مسئولیت مرکز درمان ناباروری در این خصوص توضیح داده می‌شود.
چه کسانی می توانند اهدا کننده باشند
تمام خانم های زیر ۳۵ سال که همسر نداشته باشند و حداقل یک زایمان موفق در گذشته داشته باشند میتوانند کاندید اهدا باشند .
فرد دهنده اهدا تخمک از نظر سلامت جسمی و روانی بررسی می‌شود .
مشاوره روانپزشک ، ازمایش خون و بررسی های اولیه جهت تایید سلامت انجام می‌شود و سپس میتواند وارد مرحله بررسی وضعیت سلامت تخمدان ها و رحم قرار گیرد.
ویزیت اولیه شامل سونوگرافی afc میباشد.
اهدا کننده جنین زوجی هستند که با رضایت شخصی و با طی مراحلی،که ذکر شد اقدام به اهدا تخمک (جنین) خود می‌کنند.
کسانی که تمایل به رحم اجاره ای دارند با این تفاوت که نباید هیچ بیماری زمینه ای شامل بیماری های ریه ، قلب ،تیرویید ،کلیه دیابت و اعصاب داشته باشند، بعد از طی مراحل فوق وارد سیکل انتقال جنین می‌شوند
انواع مشاوره
از آنجا که بیماری های غدد درون ریز در بسیاری از موارد با اختلالات باروری همراه است، ارزیابی سیستم آندوکرین بیماران و مراجعه به متخصص غدد، قبل از اقدام به بارداری و یا شروع سیکل های درمان ناباروری، ضروری به نظر می رسد. بدلیل ماهیت مزمن بیماری های غدد درون ریز، اغلب بیماران برای مدت طولانی در زمان بارداری و پس از آن نیز به مراجعات مکرر با فواصل تعیین شده نزد پزشک متخصص غدد، نیاز دارند.
غدد درون ریز که اختلال عملکرد آن ها منجر به بروز مشکلات ناباروری می شود، شامل غده هیپوفیز، تیروئید، غدد فوق کلیوی و غدد جنسی می باشند.
غده هیپوفیز غده کوچکی در زیر مغز است و هومون های متعددی را ترشح می نماید. از مهم ترین هورمون های ترشح شده توسط این غده که بر اختلالات باروری تاثیرگذارند، می توان به پرولاکتین (هورمون ترشح کننده شیر) و هورمون های محرک غدد جنسی اشاره کرد. به طور مثال گاهی ممکن است هورمون پرولاکتین بیش از حد ترشح شود و سبب ایجاد اختلالات قاعدگی، ترشح شیر در زنان، ناباروری و اختلالات جنسی در مردان گردد. همچنین کاهش و یا عدم ترشح هورمون های محرک غدد جنسی از این غده، باعث تاخیر و یا قطع قاعدگی و همچنین ناباروری در هر دو جنس می شود.
غده تیروئید در گردن و جلوی نای قرار گرفته است. هورمون های تیروئید نقش بسیار مهمی در تمایز سلول ها، تنظیم سوخت و ساز بدن، اختلالات باروری و سقط جنین ایفا می کند. بیماری های شایع تیروئید شامل کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و گواتر های ساده و گره ای می باشند.
غدد فوق کلیوی دو غده کوچک بالای کلیه ها هستند و هورمون های متعددی ترشح می کنند که سبب تنظیم فشار خون، تنظیم پاسخ های ایمنی، بروز صفات ثانویه جنسی و تنظیم سوخت و ساز بدن می شوند.
غدد جنسی در زنان، تخمدان ها و در مردان، بیضه ها می باشند که هورمون های زنانه و مردانه رادر هر دو جنس ترشح می کنند. این هورمون ها مسئول بروز صفات ثانویه جنسی، بلوغ و باروری می باشند. از جمله بیماری های شایعی که در اثر اختلال در عملکرد غدد جنسی به وجود می آیند می توان به افزایش ترشح هورمون های جنسی مردانه در زنان که با علائمی مانند اختلالات قاعدگی، رویش موهای زائد، طاسی به فرم مردانه در زنان، آکنه های مقاوم به درمان و ناباروری همراه است، اشاره نمود.
دیگر بیماری های مربوط به کلینیک غدد، بیماری های متابولیک مانند اختلالات قند خون (دیابت نوع 1 و 2 و دیابت بارداری)، اختلالات مربوط به چربی خون، چاقی، بیماری های متابولیک استخوان (پوکی استخوان) و اختلالات مربوط به تنظیم کلسیم، فسفر و ویتامین ها می باشند
مشاوره حقوقی امروزه یکی از روش های نوین بارداری و درمان ناباروری استفاده از روش های کمک باروری جایگزین یعنی روش های اهدایی است. روش های کمک باروری اغلب با استفاده از تخمک خود زن و اسپرم همسرش انجام میگیرد؛ اما درصورتی‌که مشکلات شدیدی در تخمک یا اسپرم وجود داشته باشد و سلول‌های جنسی فرد به هیچ وجه توانایی باروری نداشته باشند، می‌توان از تخمک اهدایی، اسپرم اهدایی، جنین اهدایی و یا رحم جایگزین (رحم اجاره ای) برای درمان ناباروری زوجین استفاده کرد.
با توجه به اینکه در این روش ها اشخاص دیگری به عنوان اهدا کننده دخیل هستند، لزوم آشنایی با مسائل حقوقی و شرعی اهمیت می یابد.
در زمینه مسایل حقوقی سعی می گردد کلیه مسائل شرعی و قانونی مربوط به هر روش، توسط مشاور حقوقی و با تکیه بر قوانین و مقررات موجود و فتاوی مراجع عظام، به مراجعین توضیح داده شود تا متقاضیان استفاده از این روش های کمک باروری، با علم و آگاهی کامل نسبت به انجام این عمل اقدام نمایند. انجام مشاوره حقوقی قبل از فرآیند اهدا (تخمک اهدایی، اسپرم اهدایی یا جنین اهدایی) و تنظیم قراردادهای رحم جایگزین (رحم اجاره ای) از مهمترین اقدامات حقوقی می باشندمتقاضی نامه درخواست استفاده از جنین اهدایی را از مرکز ناباروری به دادگاه خانواده ارایه می‌دهد.
در موارد تخمک اهدایی و رحم اجاره ای نیاز است که به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند و مراحل قانونی و حقوقی انجام شود
در این مشاوره آشنایی اولیه با زوجین متقاضی درمان صورت میگیرد و ضمن ارائۀ آگاهی‌های لازم، زوجین برای درمان آماده می‌شوند. موازین حقوقی و تعهدات و مسئولیت‌های زوجین متقاضی درمان با روش رحم جایگزین، آثار و نتایج درمان و مفاد رضایت آگاهانه باید توسط حقوقدانان خبره به‌طور کامل در جلسه‌های مشاوره طرح گردد و به پرسش‌های حقوقی زوجین پاسخ داده شود.
شرایط قرارداد بین زوجین صاحب رویان (جنین) و بانوی صاحب رحم باید به‌طور دقیق مطرح شود و مورد توجه قرار گیرد. تنظیم و امضای این قرارداد و تکمیل رضایت‌نامه‌ها باید در جلسه‌ای با حضور همۀ طرف‌های قرارداد (زوجین صاحب رویان (جنین) و بانوی صاحب رحم (و همسرش)) انجام شود. برای ارزیابی سلامت باروری زوجین متقاضی رحم جایگزین، متخصصان زنان و زایمان، آندرولوژی و اورولوژی ایشان را بررسی می‌کنند و بررسی سلامت متعارف زوجین از طریق ارزیابی بیماری‌های داخلی، عفونی، سلامت روانی- اجتماعی و مشاورۀ ژنتیک انجام می‌شود.
ارزیابی‌های بانوی صاحب رحم (و همسرش): هدف از مشاوره با بانوی صاحب رحم و همسرش، اطلاع رسانی و آگاه سازی ایشان از روند درمان و جوانب و مشکلات کوتاه مدت و درازمدت آن است. طی مشاوره مسائل اخلاقی، پزشکی، قانونی، روانی، اجتماعی، خطرات و عوارض احتمالی این روش برای بانوی صاحب رحم و در صورت متأهل بودن، برای همسر وی تبیین می‌شود.
در جلسۀ مشاوره مسائلی مانند رضایت کامل بانوی صاحب رحم و همسر او، انگیزۀ آنان از حضور در فرایند درمان، ثبات در تصمیم گیری، روابط زوجین با یکدیگر، سوابق کیفری، سابقۀ ازدواج قبلی و طلاق، سطح فرهنگی و اقتصادی، تابعیت و … قابل بررسی است. پس از مشاورۀ حقوقی، تشریح قرارداد و گرفتن رضایت آگاهانه، ارزیابی سلامت باروری بانوی صاحب رحم توسط متخصص زنان و زایمان صورت میگیرد.
سلامت متعارف جسمی و روانی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر و روان‌گردان، مبتلانبودن به بیماری‌های صعب العلاج، نبودِ فاکتورهای مسبب بارداری پر خطر و آمادگی جسمی و روانی بانوی صاحب رحم (و همسرش) باید ازسوی گروه پزشکی بررسی و احراز شود.
در این خصوص، مشاوره و ارزیابی عمومی بالینی و پاراکلینیک، مشاوره و ارزیابی بیماری‌های داخلی، عفونی و مشاوره و ارزیابی سلامت روانی– اجتماعی انجام می‌شود. پس از تأیید سلامت زوجین متقاضی درمان و بانوی صاحب رحم (و همسرش) و ارائۀ اطلاعات دربارۀ چگونگی درمان و اعلام آمادگی مرکز، زوجین متقاضی و بانوی صاحب رحم (و همسرش)، پیش‌نویس قرارداد با توجه به مسائل پیش گفته، تنظیم و در جلسه‌ای با حضور تمام طرف‌های قرارداد به همراه اسناد رضایت آگاهانه امضا می‌شود.
موازین حقوقی و تعهدات و مسئولیت‌های زوجین اهدا کننده، اصل محرمانگی و آثار و نتایج درمان اهدا باید از سوی حقوقدانان آشنا به مسائل حقوقی درمان‌های ناباروری به طور کامل در جلسه‌های مشاوره تشریح و به پرسش‌های حقوقی زوجین پاسخ داده شود و در نهایت، رضایت آگاهانه آنان برای ادامۀ درمان گرفته شود. پس از مشاوره و ارزیابی اولیه و گرفتن رضایت آگاهانه، سلامت باروری و توانایی اهدا در اهدا کنندگان رویان (جنین) و تخمک از دیدگاه متخصصان زنان و زایمان، جنین شناسی، آندرولوژی و اورولوژی بررسی می‌شود.
ارزیابی سلامت متعارف اهدا کننده، شامل مشاوره و ارزیابی عمومی بالینی و پاراکلینیک، مشاوره و ارزیابی بیماری‌های داخلی، عفونی، ژنتیک و مشاوره و ارزیابی سلامت روانی – اجتماعی نیز انجام می‌شود.
دریافت کنندگان رویان (جنین) و تخمک: براساس ” قانون نحوۀ اهدای رویان (جنین) به زوجین نابارور” و آیین نامۀ اجرایی آن، هرگاه ناباروری زوجین قانونی و شرعی (هریک به تنهایی یا هر دو) پس از اقدامات پزشکی اثبات شود، مراکز تخصصی درمان ناباروری دارای صلاحیت مجاز خواهند بود که با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در قانون نسبت به انتقال رویان (جنین) های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج‌های قانونی و شرعی و پس از موافقت کتبی زوجین صاحب رویان (جنین) به رحم زن زوج نابارور اقدام کنند.
همچنین بر اساس فتاوی مراجع عظام، در مواردی که فقط عامل زنانه علت ناباروری باشد، درصورت تمایل زوجین نابارور، از تخمک اهدایی استفاده می‌شود. تشخیص و اثبات ناباروری زوجین پس از بررسی و تشخیص گروه تخصصی اثبات می‌شود و تنها در صورت تشخیص نبودِ تخمک یا تخمک مناسب و یا رویان (جنین) مناسب، برای استفاده از درمان‌های جایگزین (اهدا) اقدام می‌شود. هدف از این اقدام‌ها، اطمینان از ناممکن بودن درمان فرد از طریق درمان‌های معمول، غیر از اهدا و اجتناب از مشکلات حقوقی و قانونی بعدی است.
رحم جایگزین: یکی از علل مهم ناباروری، ناتوانی مادر (زوجه) در حمل و پرورش رویان (جنین) در رحم است. جایگزینی رحمی زمانی ضرورت می‌یابد که زوجین همۀ عوامل لازم برای شکل گیری فرزند را دارند، ولی به دلیل نداشتن رحم یا رحم سالم، امکان داشتن فرزند از آن‌ها سلب شده است. فناوری لقاح خارج رحمی این امکان را برای چنین زوج‌هایی فراهم کرده است که رویان (جنین) حاصل از لقاح تخمک مادر و اسپرم پدر متقاضی درمان با روش رحم جایگزین در آزمایشگاه جنین شناسی، در موقعیتی مناسب به رحم شخص ثالث انتقال یابد.
یکی از بزرگ‌ترین آرزو‌‌های هر زن و مردی در زندگی، تجربه‌ی احساس لذت‌بخش مادر و پدر شدن است. بسیاری از زنان و مردان با این فکر و احساس که هر زمان بخواهند، میتوانند بچه‌دار شوند، ازدواج کرده و پا به زندگی مشترک می‌گذارند اما همواره همه چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود و برخی افراد در رسیدن به این آرزوی شیرین دچار مشکل می‌شوند.
مطمئنأ درست به همان اندازه که تصور بارداری و در آغوش گرفتن فرزند، دوست‌داشتنی است، تصور بچه‌دار نشدن و رویارویی با ناباروری نیز میتواند نگران‌کننده و حتی ترسناک باشد و فشارهای روانی شدیدی را به همراه داشته باشد که ممکن است مسیر درمان ناباروری را دشوار سازد. درنتیجه، ادامه این مسیر سخت نیاز به آرامش و همدلی زوجین در کنار کمک یک متخصص و مشاوره روانشناسی مجرب و دلسوز دارد
بررسی پزشکی گیرنده و دهنده
